Wat is pneumonie?

Pneumonie of longontsteking is een veel voorkomende en economisch zeer belangrijke aandoening bij kalveren. Net zoals bij de mens is de behandeling met antibiotica vaak noodzakelijk. Pneumonie is meestal het gevolg van een infectie van het longweefsel met een virus en/of bacterie. Niet elke infectie geeft aanleiding tot pneumonie, maar dieren met een verzwakte weerstand als gevolg van onder andere biesttekort, stress, koude en ondervoeding zullen vaker pneumonie ontwikkelen en ernstig ziek worden.

Ziekte veroorzaakt door pneumonie beïnvloedt groei, welzijn, productie en vruchtbaarheid van de dieren op korte en lange termijn. Het is daarom economisch gezien één van de belangrijkste ziekten:
(tip: beweeg met de muis over de genummerde cirkels voor meer info)

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1

Ondanks alle eerder geleverde inspanningen, is België nog steeds één van de grootgebruikers van antibiotica in Europa. Daarenboven zijn luchtweginfecties bij kalveren de hoofdoorzaak van antibioticagebruik (60%-70%). (Pardon et al., JAC, 2012)

2

Pneumonie op jonge leeftijd leidt tot een vertraagde groei (-100 tot 1500 g/dag) en heeft een lager karkas gewicht (gemiddeld -8 kg voor 8 maand leeftijd) en -kwaliteit (lagere SEUROP klasse en roder vlees) tot gevolg. (Pardon et al., BMC Vet Res, 2013)

3

Een groot deel van deze longontstekingen geneest onvoldoende met de huidige standaardbehandelingen en evolueert tot chronische ziekte met een belangrijke impact op dierenwelzijn. (Masmeier et al., PVM, 2020)

4

Pneumonie op jonge leeftijd vermindert de melkproductie in de eerste lactatie met 100 liter per 100 gram dagelijkse groeivertraging tijdens de opfokperiode. Dit kan oplopen tot 575 kg lagere productie tijdens de 1ste lactatie in geval van ernstige longontsteking. Ook bij de daaropopvolgende lactatie(s) kan de opbrengst tot 8% lager zijn.
(Teixeira et al., JDC, 2017; Dunn et al., JDC, 2018; Morrison et al., 2011)

5

Vaarzen die als kalf een longontsteking doormaakten, kalven gemiddeld 2 weken later voor de eerste keer af en hebben een lager drachtigheidspercentage. (Van Der Fels Klerx et al.,LPS, 2002; Teixeira et al., JDC, 2017)

6

Pneumonie is in elke sector (melkvee, vleesvee en vleeskalveren) de hoofdreden van economisch verlies in de opfok/-afmest. (Andrews et al., 2000)

7

Pneumonie verhoogt de kans op sterfte 3 tot 8 keer, en is daardoor één van de hoofdoorzaken voor sterfte bij kalveren. (Pardon et al., BMC Vet Res, 2012)

8

Groepsbehandeling (metafylaxie) wordt nog steeds frequent verkozen om luchtweginfecties onder controle te krijgen. Deze strategie zorgt echter voor een hoog antibioticumgebruik en voor een stijging van het aantal multiresistente kiemen (bacteriën die niet meer reageren op verschillende antibiotica, waardoor de behandeling niet meer werkt). Onderzoek toont aan dat bij groepsbehandeling veel dieren onnodig behandeld worden, én dat deze strategie op de langere termijn geen betere genezing of economisch resultaat geeft.  (Bokma et al., JDS, 2019; Baptiste en Kyvsgaard, Pathog. Dis., 2017; Pardon et al., 2012a)

9

Elk kalf maakt één of soms meerdere luchtweginfecties door en elk bedrijf wordt jaarlijks in meer of mindere mate getroffen.

10

De incidentie van longontsteking varieert tussen 10 en 100% van de dieren. Dit hangt af van het bedrijfstype, de ziekteverwekker en bijkomende risicofactoren. Op ieder moment heeft in Vlaanderen 40% van de kalveren pneumonie, die niet wordt opgemerkt. Het probleem is dus veel groter dan we zelf denken of zien. (van Leenen et al., BMC, 2020)

11

Vlaanderen kent het hoogste voorkomen van Mycoplasma bovis, een zeer besmettelijke bacterie, waarvoor groepsbehandelingen vaak de enige haalbare optie zijn. Bij melk- en vleesvee is op elk moment ongeveer 30% van de bedrijven geïnfecteerd. Als gevolg daarvan zijn de vleeskalveren afkomstig van onze vlees- en melkveebedrijven heel frequent positief, met grote gevolgen voor het antibioticumgebruik (Gille et al., JDS, 2019; Bokma et al., Vet Res, 2020; Pardon et al., JDS, 2020)

12

In 60% van de pneumonie uitbraken wordt een virus teruggevonden, al dan niet gecompliceerd door een bacteriële superinfectie. Voor louter virale infecties zijn antibiotica niet nodig. (Pardon et al., 2020)

4 groepen kalveren

Tekenen van ziekte door pneumonie kunnen zeer variabel zijn, gaande van een simpele kuch tot een levensbedreigende toestand. Net daarom is het vaststellen van de ziekte en tijdig instellen van een gepaste behandeling een blijvende uitdaging. Waar bij een infectie van de bovenste luchtwegen geen antibioticabehandeling wenselijk is, is dit bij pneumonie frequenter het geval. Dankzij het gebruik van longechografie en klinische score kunnen we nu op het bedrijf de kalveren in 4 groepen indelen en daardoor antibioticumbehandeling beperken tot de groepen die het echt nodig hebben.

Hoe zit het in Vlaanderen?

In Vlaanderen zal elk kalf op een bepaald moment te maken krijgen met problemen van bovenste en/of diepere luchtwegen. Zo maakt op elk moment 40% van de kalveren een pneumonie of longontsteking door zonder dat deze opgemerkt wordt door veehouder of dierenarts (subklinisch, vertonen weinig of geen klinische tekenen). Bij 60% van de winteruitbraken in Vlaanderen wordt er een virus gedetecteerd, waarbij er niet steeds sprake is van een bijkomende bacteriële infectie. Antibiotica worden bij bijna elke uitbraak bij minstens een deel van de dieren ingezet.

Om de situatie in Vlaanderen te kunnen verbeteren is er nood aan tools die veehouders en dierenartsen bijstaan bij de detectie van ziekte, het stellen van (labo)diagnoses en duidelijke criteria tot behandeling aanbieden.

© DGZ 2020 – info@pneumonee.be – Inwendige Ziekten (UGent-Diergeneeskunde) – Illustraties door Justine Clinquart